تاریخچه ی پای پوش در ایران
تاریخچه ی پای پوش ایرانیان در سه قسمت پای پوش های دوره ی باستان، پای پوش های دوره ی اسلامی و پای پوشهای سنتی ایران، دسته بندی و معرفی گردیده است.– پای پوش های دوران باستان:
تاریخِ واقعیِ ایران با ظهور مادها و پارسها آغاز می شود؛ محل اسکان اولیه ی این اقوام مهاجر استپ های اوراسیا (ناحیه ای بین اروپا و آسیا) بوده است؛ آنها به دلیل افزایش سرما و فشار اقوام مجاور، ناچار به مهاجرت گشتند ودر هزاره اول ق.م وارد ایران شدند آن دسته از آریایی هایی که در ایران ماندند به ایرانی موسوم گشتند و بدین ترتیب جوامع و قبایل بزرگ آریایی را در ایران تشکیل دادند. از لحاظ تأثیرات فرهنگی این گروه ها، می توان گفت که به طور حتم، آنها پس از استقرار، تحت تأثیر شرایط جغرافیایی و پیشینه ی فرهنگیِ مناطق خویش قرار گرفتند و به نوعی روح فرهنگی بومیان منطقه در آنها دمیده شد. در هیچ یک از نقوش سنگی و فلزی که بانوان این دوره را نقش کرده اند، کفش آنان را نساخته اند ؛ و اگر چیزی از پا یا کفش نشان دادهاند، طرح آنچنانست که نم یتوان پا یا کفش بودن آنها را از هم تشخیص داد. کفشی که در فرش پازیریک برای بانوان نقش و بافته شده است از لحاظ شکلِ عمومی به کفش های معمول دورهی پارسی شباهت دارد و از روی قرائن، کفش بانوان آن دوره، باید از همان کفش هائی بوده باشد که مردان به پا می کرده اند؛ درنقوش به جای مانده از دوره ی ساسانیان پیراهن های بی اندازه بلند بانوان ساسانی مانع از نمایان بودنِ پای پوش های ایشان گردیده است. مهمترین دولت، قبل از آریایی ها، ایلام با پایتخت شوش است. نقش برجسته های به دست آمده از این دوران بهترین منبع برای مطالعه و بررسی پوشاک مردمان میباشد. نقش برجسته ای از شوش موجود است که اینشوشیناک پادشاه محلی شوش را نشان می دهد. در این اثر آتاهامیتی اینشوشیناک در اولین صحنه کیفیتی ازکفش های مخصوص ایلامی را عرضه می دارد، چنین به نظرمی رسد که کفش های وی ازدوطرف تا اندازه ای روی ِپا را پوشانده و به وسیله ی بندهایی هر دو طرف به هم بسته شده است و قسمت نوک آن به طرف بالابرآمدگی دارد.
کفش های مخصوص ایلامی در پای اینشو شیناک پادشاه محلی شوش
کفش های آنها متاسفانه دارای هیچ گونه خطوطی نیست که چگونگی آن را مشخص کند، فقط میتوان گفت که دارای نوک دراز و برگشته است.
ظرفی سفالی کفش شکل لوله‌دار،کلورزگیلان
هزاره یکم ق.م ،موزه ایران باستان
ظرفی سفالی به شکل یک جفت کفش نوک برگشته ،حسنلو
هزاره یکم ق.م ،موزه ایران باستان
پای پوش های دوران مادها:
چکمه و چاروق: اومستد در کتاب شاهنشاهی ایران به نقل از هردوت می نویسد: «این مادی ها روی نقشه ای آشوری جفتی پایافزارِ بلند که برای گذشتن از برف مناسب است به پای دارند.»بنابراین پای پوش مادها از ابتدا چکمه ای نوک برگشته با ساق بلند(مخصوص مناطق برفگیر بود.)ولی پس از اسکان یافتن ، این چکمه ها تبدیل به کفش های بنددار شد که بدون رویه به وسیله ی بندهایی تا زیر زانو ادامه می یافت مانند چاروق های امروزی به ویزه در مناطق گیلان و مازندران.
یک مادی بر نقش برجسته آشوری
اومستد همچنین اشاره میکند که کفش چرمی نوک برگشته نشان میدهد که پوشندگان آنها بسیاری از وقت خود را به سواری میگذراندند.
پایپوش مادی
ظرف سفالی به شکل چکمه مادی،هزاره ی اول ق م، موزه ی رضا عباسی
ب) کفش : انواع دیگر پای پوش مادها، در نقش برجسته های تخت جمشید نشان داده شده است که گاهی با رویه ای با سه ردیف بند، قالبِ پا دوخته می شده است. به نظر می رسد پاشنه هایی درون آن تعبیه شده باشد و بنا به گفته ی گزنفون کفش ها طوری ساخته می شد که شخص بتواند در آن، چیزی بگذارد تا بلندتر بنماید بدون آنکه کسی متوجه شود.
کفش ساده ی مادی، تخت جمشید
چکمه ی کشف شده در آرامگاهی در آذربایجان قرن 13 تا 12 ق م، موزه ی بالی سوییس
پای پوش های دوران هخامنشیان:
پای پوشِ هخامنشیان مانند قوم ماد تا مچ پا را می پوشاند و به وسیله ی بندهایی که بر روی آن در سه ردیف تعبیه شده بود بسته میشد. پای پوش های سه بنده را خدمتگزاران و درباریان مورد استفاده قرار میدادند و پای پوش های شاه و ولیعهد بدون بند و سرخ رنگ بود.
کفش پارسی در سنگ نگاره ای در تخت جمشید
ایرانیان (پارسها )دو نوع کفش داشته اند؛ نوعی از آن از لحاظ شکل عمومی ساده بوده و چون جورابی به پا کشیده می شده است و پاشنه دار است و از بیرون ساختمان پاشنه مشخص نیست، ممکن است نوشته گزنفون درست باشد که کفش های مادی چنان ترتیب داده شده بود که شخص می توانست در آن چیزی بگذارد تا بلندتر بنماید، بی آنکه کسی ملتفت بشود. این نوع کفش ها را اغلب مادها به پا میکردند، و از این رو محققان معتقدند که در اصل باید از آن آنها بوده باشد، ولی با ارائه ی مدارکی که گذشت، کفشِ اصلی مادها ساق های بلند داشته و مناسب سرزمین های برفی بوده است و بنابراین کفش مزبور اصالتاً نباید از آنِ مادها بوده باشد مگر اینکه پس از اسکان و توجه به محیط و هوا عند الزوم آن را از ساکنان اصلی گرفته، مورد استفاده قرار داده اند. نوع دیگر، کفشی دو تکه و بنددار است و در زیرِ خود تخت اضافی و پاشنه از بیرون ندارد و به نظر می رسد که مانند کفش مادی ها پاشنه آنرا از داخل کار گذاشته باشند. زبانه های بلند در جلوی خود، در زیر محل بند دارد و رویه ی کفش به وسیله ی سه بند که هر یک از سوراخ های مقابل خود رد میشوند به هم می آیند، این کفش ها اغلب به رنگ های مختلف ،زرد، حنائی و ارغوانی تهیه می شده است.
کفش پارسی در سنگ نگارهای در تخت جمشید
پای پوش های دوران اشکانیان:
انواع پای پوش با ساق کوتاه و بلند، ساده و بنددار و یا نیم چکمهی مادها با اندکی تغییر در این دوره نیز رواج داشت.
کفش پارتیان،پالمیر،سده های 2و3میلادی،موزه ی دمشق
کفش سردارپارتی، موزه ی ایران باستان
نیم چکمه ی پارتی، مأخذ
پای پوش های دوران ساسانیان: آنچه در زمان ساسانیان به عنوان پوشش پا داشتند، قابل مقایسه است با آنچه قرنها بعد در اروپا و غرب به عنوان پای پوش رواج داشت و آن کفشی بسیار ساده با ساق کوتاه(مانندگالش های ساده روستاییان)که به تناسب مقام فردپوشنده ی آن با نوار و سنگهای قیمتی تزیین میشد. در ظروف نقره کفش هایی با ساق بلند مانند کفش های مادی حک شده، البته این چکمه ها با نقوش زیباتری است. طبق آخرین گزارش پژوهشکده ی باستان شناسی در مجموعه ی مردان نمکی کشف شده ی معدن نمک چهرآباد زنجان، مربوط به اوایل دوره ی ساسانی پای پوش هایی زیبا دیده می شود.
چکمه ی مرد نمکی، اوایل دوره ی ساسانی، موزه ی ایران باستان
طرح کفش و چکمه ی ساسانی